Tag: dyskryminacja

jak grać żeby nie przegrać

Piłkarz Krychowiak grał w rosyjskim Krasnodarze. Kiedy Rosja napadła na Ukrainę, piłkarz Krychowiak nie bardzo chciał grać dalej w Krasnodarze, więc zaczepił się w Atenach – ale jakoś po kilku miesiącach już go nie chcieli. Piłkarz Krychowiak wrócił więc do Krasnodaru, ale grać mu się za bardzo nie uśmiechało – nie tylko dlatego że wojna za rogiem (bo nie w Krasnodarze), ale także dlatego że na jesieni mundial w Katarze, a piłkarze grający w Rosji z polską reprezentacją na mundial nie pojadą. W ostatniej chwili złapał fuchę w Arabii Saudyjskiej…

I tu się zaczyna dziać coś dziwnego. Otóż niektórzy polscy żurnaliści sportowi z niezrozumiałych przyczyn zaczęli traktować Arabię Saudyjską jako kraj równy putinowskiej Rosji, formalnie powołując się na udział Saudyjczyków w wojnie domowej w Jemenie. Zapytani o to, czy zaprawdę nie widzą różnicy pomiędzy ordynarną agresją zmierzającą co najmniej do oderwania części niepodległej Ukrainy (a de facto, czego Putin nie kryje, do podporządkowania sobie całości Ukrainy), a interwencją – polegającą głównie na nalotach – wspierającą legalny i uznany międzynarodowo rząd Jemenu, atakowany (i w zasadzie wygnany) przez rebeliantów Houthi, zachowują się jak rasowi rosyjscy propagandyści, sięgając nawet po argument z rasizmu, że niby „to co, białe ofiary nalotów na Ukrainie wam przeszkadzają, a ciemnoskóre ofiary nalotów w Jemenie już nie?”.

Logika ta jest fascynująca, bo jako żywo nie słyszałem słowa protestu, kiedy rosyjskie pociski zabijały ciemnoskórych Syryjczyków podczas wojny domowej w Syrii, a finansowani przez Saudyjczyków rosyjscy żołnierze mordowali ciemnoskórych Libijczyków podczas wojny domowej w Libii (wtedy rosyjskie kluby były OK). Ot, rozumiecie, najwyraźniej są lepsi i gorsi ciemnoskórzy, bo jednych żal tak straszliwie, a drugich – wcale, w zależności od tego którzy byli przeciwko rosyjskiej stronie.

Piłkarzy Krychowiak dał sobie szansę i być może na mundial do Kataru pojedzie (nie wnikam w jakiej będzie formie po tym kopaniu piłki u Saudyjczyków). Żurnaliści mieli szansę, ale nie z niej nie skorzystali.

o równości sportsmenek

Problem to nienowy, acz ostatnio gorący i głośny głównie za sprawą trans-sportsmenek (dla uniknięcia wątpliwości: chodzi o osoby urodzone jako mężczyźni, które w następstwie procesu tranzycji zostały uznane za kobiety). Na Igrzyskach jedna taka osoba (z Nowej Zelandii) ma wystąpić w podnoszeniu ciężarow, nie wnikałem czy ma szanse na coś więcej czy udział.

U podstaw problem leży rzecz, która nie powinna być kwestionowana: istnieją biologiczne różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami, różnice, które przekładają się na możliwości siłowe, wytrzymałościowe i szybkościowe. Nie bez powodu na tym samym dystansie na tej samej bieżni, skoczni czy pływalni mężczyźni osiągają znacznie lepsze rezultaty, i nawet przeciętnie utalentowany/wytrenowany mężczyzna wyprzedzi kobietę-mistrzynię (w dzisiejszych eliminacjach na 100 metrów stylem grzbietowym Australijka McKeown ustanowiła rekord olimpijski czasem o prawie cztery sekundy wolniejszym od reprezentanta Polski Pawła Stokowskiego, który zajął 24. miejsce i nie zakwalifikował się do finału). Co więcej, uważam (choć to już bardziej moje zdanie niż stwierdzenie faktu) że nawet w dyscyplinach, w których pozornie cechy fizyczne nie mają znaczenia – takich jak np. sporty motorowe czy szachy – różnice wynikające z płci biologicznej są istotne, bo na najwyższym poziomie rywalizacji wytrzymałość (będąca pochodną siły) pozwala dłużej utrzymywać najwyższy poziom. Spośród obecnych dyscyplin olimpijskich rywalizacja koedukacyjna ma miejsce chyba tylko w jeździectwie… i o ile kobiety leją mężczyzn w konkursach ujeżdżania (ostatni męski medal w Atlancie w 1996, ostatni męski triumf w Los Angeles w 1984), to w konkursach skoków przez przeszkody oraz we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego (obejmującym obok ujeżdżania i konkursu skoków także przejazd terenowy z przeszkodami) mężczyźni wciąż pozostają niepokonani; przypadek? cóż, nie sądzę, jednak coś innego chyba wchodzi w grę.

Jeżeli zatem mamy osobę, która urodziła się jako mężczyzna (problem w zasadzie nie istnieje przy osobach urodzonych jako kobiety, zwykle startują one w gronie kobiet, a tranzycji dokonują po zakończeniu kariery zawodniczej, jako Zdenka/Zdenek Koubek, Zofia/Witold Smętek czy Heidi/Andreas Krieger) i mogłaby startować z mężczyznami, ale z jakiegoś powodu (mniej więcej można się domyślić z jakiego) woli rywalizować z kobietami – to ma na starcie niewątpliwy przywilej biologiczny, którego rywalki nie są w stanie w żaden sposób nadrobić. Nie ukrywam, że co do zasady jestem przeciwnikiem startu takich osób wspólnie z kobietami.

Zapewne wiele osób spodziewałoby się tu kropki, ale to byłby błąd. Opisałem powyżej sytuację osób po tranzycji, zyskujących nieuzasadnioną przewagę, ale spektrum możliwych przypadków jest dużo szersze. Mamy wszak Stanisławę/Stellę Walasiewicz, mistrzynię olimpijską, o męskim wyglądzie spowodowanym zapewne zespołem Swyera; mamy też Ewę Kłobukowską, matkę dziecku, mistrzynię olimpijską z Tokio, wykluczoną kilka lat później z rywalizacji sportowej jako „nieokreśloną płciowo” z powodu posiadania w organizmie chromosomu Y (mieszanka chromosowów XX i XXY)… Mamy też współczesne biegaczki o naturalnie podwyższonym poziomie testosteronu (często wynikającym z interpłciowości), jak Caster Semenya, do tegorocznych igrzysk w Tokio nie dopuszczono niektórych biegaczek o wysokim poziomie testosteronu. Cały czas można sobie zadawać pytanie, jak zapewnić równość rywalizacji pomiędzy osobami posiadającymi naturalny handicap, a osobami które go nie posiadają?

I tu nagle stajemy przed pytaniem, czy taka biologiczna równość w ogóle istnieje. Dominację Jamajczyków w sprintach w ostatnich latach przez pewien czas tłumaczono posiadaniem przez nich w mięśniach specjalnego typu włókien. Wyniki w biegach długodystansowych mieszkańców Afryki środkowo-wschodniej (od Erytrei po Tanzanię) zwykło się tłumaczyć dostosowaniem do życia w tamtejszych warunkach (na wysokości). Jest nawet film fabularny „Biali nie potrafią skakać” (jego fabuła nie jest tu istotna) i są badania, że pewien wariant genetyczny wpływa na funkcjonowanie ścięgien pozwalając na skakanie wyżej. Wyniki w różnych prostych co do zasady sportach pokazują, że jedni potrafią osiągać w nich wysoki poziom bez trudu, a inni ledwo-ledwo, pomimo że piłka nożna jest popularna na całym świecie, to najludniejsze kraje świata (poza Brazylią) nie notują w niej oszałamiających (lub zgoła żadnych) sukcesów. Czy w ogóle wynikający z genów „talent sportowy” dający przewagę w rywalizacji z innymi (niektórymi lub wszystkimi) jest sprawiedliwy? Nigdy tego nie przeskoczymy.

Starając się zapewnić równość rywalizacji dzielimy startujących na grupy: wg płci, wg wieku (juniorzy), wg wagi (sporty walki), wg stopnia niepełnosprawności… Sposób zaliczania do poszczególnych grup może być dyskusyjny, ale koniec końców inaczej mielibyśmy tylko kategorię open.

Refleksje murzyńskie

Temat słowa „Murzyn” poruszałem już na blogu nie raz, czy to w formie poważniejszej analizy, czy luźniejszej refleksji. Ostatnio na Twitterze – wśród tysiąca innych kłótni – pojawiły się na nowo spory o to, czy jest to słowo obraźliwe, dowiedziałem się przy okazji że Afroamerykanin jest trochę passe, i że zasadniczo powinno się mówić „Czarny”.

Na ile rozumiem, takie podejście służy dostosowaniu się do konwencji przyjętej w innych językach, w szczególności we współczesnej lingua franca anglosaskiego pochodzenia. Konsekwentnie jednak uważam, że mechaniczne przenoszenie pojęć jest błędne, ponieważ w polszczyźnie w odniesieniu do człowieka „czarny” zawsze miał znaczenie lekko pogardliwe, z nutą białej wyższości, natomiast „Murzyn” był zasadniczo opisowy (próby wysilonego przypisywania mu negatywnych konotacji w oparciu o parę związków frazeologicznych są śmieszne, zasadniczo Grecy też powinni się obrazić za „udawanie Greka”), mniej więcej w tej samej kategorii co „Indianin” – odwrotnie niż w angielszczyźnie. Co więcej, polski odpowiednik głęboko obraźliwego „nigger” właśnie od „czarnego” pochodzi, a nie od „Murzyna”, mogę tylko mieć nadzieję że w ramach fikołka językowego nikt nie zacznie próbować przekładać „nigger” jako „murzynek” zamiast „czarnuch”.

Czy warto „umierać za Murzyna”? Język, jak wiadomo, elastycznym jest, uzus może wszystko, możliwe że za parę dekad Murzyn wyjdzie z użycia tak jak Eskimos czy Cygan. Jeżeli osoba czarnoskóra sobie nie życzy, można do niej nie mówić per „Murzyn”, zresztą uważam za zupełnie bez sensu podkreślanie w rozmowie tego rodzaju cechy; oczywiście można o takiej osobie też nie mówić „Murzyn”, aczkolwiek obraźliwość zasadniczo jest w oku mówiącego (choć to słyszącemu jest potencjalnie przykro).

Nie ma w Polsce dwóch matek

Skoro już nawet Kataryna napisała o problemie uchwały NSA w przedmiocie transkrypcji aktu urodzenia wskazującego jako rodziców dwie lesbijki, to i ja się ruszę.

Nie ma jeszcze wprawdzie uzasadnienia tej uchwały, ale z informacji jakie do mnie dotarły wynika, że w brytyjskim akcie urodzenia jako dwie matki są wpisane dwie Polki (to o tyle moim zdaniem istotne, że to w zasadzie gwarantuje, że dziecko ma polskie obywatelstwo wskutek urodzenia przez Polkę). Problem staje się przez to bardziej formalistyczny niż merytoryczny, ponieważ prawo o aktach stanu cywilnego nakazuje dokonywać transkrypcji dokładnie (dozwolone jest tylko dostosowanie pisowni do polskiej) – albo odmówić transkrypcji (zwłaszcza gdyby była sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP), nie ma możliwości dokonać jej „częściowo”; jednocześnie nie można „obejść” problemu, bo skoro wystawiono akt urodzenia, to zasadniczo nie można oprzeć się na dokumencie innym niż akt urodzenia (ja bym tu trochę naciągnął, ale nie jestem sędzią NSA, a zwłaszcza siedmioosobowym składem).

Prawo o aktach stanu cywilnego w przepisie definiującym treść polskiego aktu urodzenia nakazuje wymienienie danych RODZICÓW dziecka (art. 60 pkt 4) i niektórzy argumentują, że należy przez to rozumieć wszystkich których uważa się za „rodziców”. Nie ujmując pewnej słuszności temu rozumowaniu, zauważę jednak, że polska ustawa odwołuje się do polskiej siatki pojęciowej, w szczególności do przepisów rozdziału IA tytułu II kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, noszącego nazwę „Rodzice i dzieci”; nie ma w nim wprawdzie jednoznacznej definicji że „rodzicami są matka i ojciec”, niemniej rozdział I „Pochodzenie dziecka” obejmuje wyłącznie oddziały „Macierzyństwo” i „Ojcostwo” – co traktowałbym jako określenie że rodzicami są zgodnie z podstawową biologią matka i ojciec. Jest tam między innymi wyraźny przepis definiujący kto jest matką (nawet kiedyś o nim wspominałem) – wyłącznie ta kobieta, która dziecko urodziła (definicji ojca nie ma, są tylko domniemania, ewentualnie przełamujące te domniemania ustalenia biologiczne…), zatem „matka” w znaczeniu genetycznym (jako dawczyni komórki jajowej i genów w niej zawartych) nie jest dla polskiego prawa matką w żaden sposób. Pozostałe przepisy prawa o aktach stanu cywilnego – w tym sąsiadujące z art. 60 – też zresztą do tych pojęć nawiązują, przez co czytanie tych przepisów łącznie nakazuje moim zdaniem uznanie, że konsekwentnie jako „rodziców” uznaje się matkę (jedną) i ojca (jednego). Mam własne zdanie na temat ogólnej konstrukcji pojęć pokrewieństwa i podobnych (łączące biologię z rzeczywistością społeczną), ale zachowam je na inną okazję…

Czy istnieje więc w Polsce możliwość legalnego „posiadania” rodziców jednopłciowych? Wbrew pozorom tak, ale tylko w pewnej sytuacji – a mianowicie kiedy jedno z rodziców „biologicznych” następnie zmieni płeć, jak w przypadku Anny Grodzkiej (której syn ma matkę płci żeńskiej i ojca płci żeńskiej). Ciekawiłoby mnie jak USC zareagowałby na akt urodzenia wskazujący kobietę jako OJCA (a nie drugą matkę), niemniej w takim przypadku nie spodziewałbym się żeby NSA czynił przeszkody do rejestracji takiego aktu urodzenia.

PS Pisząc tę notkę nie dokonywałem przeglądu orzecznictwa i piśmiennictwa, są to moje własne rozważania na kanwie przepisów – jak ktoś chce mi wytknąć że o czymś nie wiem, to proszę bardzo.

PPS Temat przysposobienia celowo został pominięty.

Białystok

Nigdy nie byłem w Białymstoku – nie złożyło się, ode mnie to dość daleko i nie po drodze, podróże odbywałem w wielu innych kierunkach, miasto ponoć ładne. Znam stamtąd kilka osób, nie wnikając w szczegóły czy są tam od urodzenia, czy miały tam epizod dłuższy czy krótszy, są to – jak to się obecnie mówi – znajomości dobre (fakt, że gdyby dobrze nie rokowały, to by się nie rozwinęły).

Nie byłem w Białymstoku także i na wczorajszej paradzie równości, nawet starannie omijałem wszelkie relacje wizualne, opisów w social mediach w zupełności mi wystarczyło. Inni wystarczająco dobrze skomentowali lub skomentują za mnie nienawiść „protestujących”, łatwiej mi dzięki temu zapanować nad emocjami. Czytam jednak różne generalizujące wypowiedzi o Białymstoku i jego mieszkańcach… Białystok to miasto blisko trzystutysięczne, w wyborach europejskich uprawnionych do głosowania było 220 tysięcy. Z tych 220 tysięcy uprawnionych do wyborów poszła mniej więcej połowa, na nacjonalistów (naturalne zaplecze tego nienawistnego tłumu, choć rzecz jasna bez gwarancji że tylko takie) głosowało blisko 7 tysięcy, na ludzi przeciwnych takim zachowaniom – dobrze ponad 50 tysięcy.

Na Facebooku znajomej z Białegostoku znalazłem rano tekst nauczyciela z Pomorza, który napisał między innymi:
„Ale mnie najbardziej zastanowiły ciche głosy mieszkańców Białegostoku, którzy mówią, że to przecież nie my wszyscy rzucaliśmy kamieniami w uczestników marszu. Nie my wszyscy pluliśmy. Nie my wszyscy kazaliśmy wypierdalać. Wielu z nas uczestniczyło w tym marszu.”
Uważać, że nienawistnicy z Białegostoku są reprezentatywni to dla miasta to jak uważać, że krakowscy kibole są reprezentatywni dla Krakowa. Uważać, że nienawistnicy z Białegostoku są reprezentatywni dla polskiego katolicyzmu, to jak uważać że ks. Paweł Kania jest reprezentatywny dla polskiego LGBT. Nie generalizujmy.

Wyrok drukarza bez drukarza

„Czasami człowiek musi, inaczej się udusi” śpiewał Stuhr*. Też tak miewam, i jak mnie coś zaczyna irytować, to w końcu muszę o tym napisać, a napisanie notki pozwala i rozwinąć się swobodniej, i później łatwiej powielać (nie mówiąc o łatwości znalezienia).

Cóż mnie tak irytuje? Ano reakcje na stanowisko zajęte w siedzibie Trybunału Konstytucyjnego w Warszawie, w głośnej sprawie tzw. wyroku drukarza. Na wypadek gdybyście jakimś cudem nie słyszeli (lub nie kojarzyli), chodzi o sprawę pewnego drukarza, który odmówił wydrukowania plakatów (dla uproszczenia, dokładniej można poczytać u RPO) dla organizacji LGBT, twierdząc że „naszą pracą nie przyczyniamy się do promocji ruchów LGBT” (chodziło o ich treść raczej niż osobę zleceniodawcy). Zostało to uznane przez policję, a następnie sądy, za naruszenie przepisu art. 138 kodeksu wykroczeń, który (wciąż jeszcze, jeśli wierzyć stronie Dziennika Ustaw) brzmi (wytłuszczenie moje):

Art. 138. Kto, zajmując się zawodowo świadczeniem usług, żąda i pobiera za
świadczenie zapłatę wyższą od obowiązującej albo umyślnie bez uzasadnionej
przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany,
podlega karze grzywny.

Nie spodobało się to panu Prokuratorowi Generalnemu, który zaskarżył przepis do Trybunału twierdząc między innymi, że narusza to konstytucyjną wolność sumienia i religii usługodawcy. I jak brzmi stanowisko w tej sprawie? Ano tak, że przepis narusza Konstytucję, w związku z czym straci moc z chwilą zamieszczenia odpowiedniego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Tyle że…

Nie ma na razie formalnego uzasadnienia odtwarzającego tok myślenia kryjący się za przedstawionym stanowiskiem, wiemy tylko tyle co w ogłoszonej konkluzji i komunikacie prasowym. Już jednak z tego, co wiadomo, jedno można stwierdzić kategorycznie: oficjalnie nie odniesiono się do stanowiska Prokuratora Generalnego o naruszeniu wolności sumienia i religii. Wyłączną podstawą przedstawionego poglądu o niekonstytucyjności przepisu jest uznanie przewidzianej nim sankcji karnej za nieadekwatną do celu tego przepisu (jaki jest ten cel i dlaczego sankcja karna jest nieadekwatna, tego może się dowiemy jak się pojawi uzasadnienie), zwłaszcza wskutek doszukania się w tym przepisie zbyt małej precyzji sformułowań (w takich sytuacjach mówi się, że dalsza analiza stała się zbędna).

Co to oznacza? Wbrew rozmaitym wypowiedziom (obu stron), Trybunał NIE POWIEDZIAŁ, że wolno odmówić wykonania usługi ze względów religijnych. Kiedy przepis częściowo straci moc, będzie „wolno” BEZ SANKCJI KARNEJ odmówić wykonania usługi z jakiegokolwiek powodu (brak powodu też może być powodem). Dodajmy dla jasności, że zmiana dotyczy tylko usług – ponieważ odmowa sprzedaży towaru jest formalnie sankcjonowana przez inny, analogicznie skonstruowany przepis kodeksu wykroczeń (art. 135), który jednak zaskarżony nie został, więc obowiązuje (domniemanie konstytucyjności, anyone?). Osobną kwestią jest, czy taka odmowa stała się przez to LEGALNA – otóż fakt, że coś nie jest KARALNE, nie powoduje zarazem że jest zgodne z prawem (patrz: prostytucja); nie będę teraz tego rozwijać, ale są przepisy (polskie i unijne, choć te pierwsze głównie inspirowane drugimi) o ochronie konsumentów, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, o zakazie dyskryminacji… Ten, kto będzie chciał w swojej działalności odmawiać „po uważaniu”, może się mimo wszystko nadziać na rozmaite nieprzyjemności – choć tryb karania za wykroczenie był jednak najprostszy i potencjalnie całkiem dotkliwy.

Należy się spodziewać, że prędzej czy później powrócimy do poszukiwania środków prawnych mocno zniechęcających przedsiębiorców do odmawiania klientom (a przez to lepiej chroniących konsumentów, zwłaszcza tych najsłabszych). Jeśli do tego dojdzie, nie będzie się można powoływać że „Trybunał pozwolił odmawiać ze względu na wolność sumienia” – bo Trybunał wcale się na ten temat nie wypowiedział.

*Jerzy, drogie dzieci, nie Maciek