Kategoria: Język

słówka, słówka, słówka

CRIMP.
WINCE.
WHACK.
KNOLL.
PERKY.
SHARD.
PLEAT.
ALOFT.

Lubicie się uczyć słówek? Ja zawsze bardzo umiarkowanie, głównie tych które były praktyczne. Tak, w efekcie w językach obcych słownictwo mam średnio rozwinięte, przy wysławianiu się w mowie czy piśmie to nie przeszkadza, dopiero kiedy trzeba przeczytać tekst bardziej wyrafinowany, napotyka się na potrzebę sięgania po słownik (albo się prostacko idzie dalej rozumiejąc sens, nie niuans).

Słownictwo można nadrabiać grami. Nie grywam ostatnimi laty w Scrabble, ale zdarzało mi się widzieć ludzi, którzy grali ze słownikiem przy stole (aczkolwiek nie pamiętam, czy w zasadach nie jest to w jakiś sposób zabronione, może to kwestia konwencji). Ostatnio zaś – zapewne zauważyliście – modna jest „gra” Wordle, czyli współczesny internetowy odpowiednik master minda, w którym zamiast kombinacji czterech kolorów odgaduje się w sześciu próbach pięcioliterowe słowo (w oryginale angielskie, są oczywiście dawno wersje dla licznych innych języków, każdy może wyszukać). Wordle ma podobno (tak czytałem, nie weryfikowałem) listę ponad dwóch tysięcy słów, więc mogą się na niej trafić słowa powszechnie znane, a mogą…

Znaliście te słówka wymienione na początku? Jeśli tak, dobrze dla was. Jeśli nie, to właśnie mogliście je poznać. Mogliście też je poznać, grając w Wordle w ostatnich tygodniach. Ich znaczenia to (mniej więcej lub jedno z):
CRIMP – Fałda
WINCE – Grymas
WHACK – Cios
KNOLL – Pagórek
PERKY – Dziarski
SHARD – Skorupa
PLEAT – Plisa
ALOFT – Wysoko.

Uczyć, bawiąc.

palestyński Finlandczyk

Zdziwiłem się kiedyś nawet trochę, że dowiedziałem się, że istnieje słowo „Finlandczyk”, które oznacza po prostu obywatela Finlandii, bez względu na narodowość – a więc nie tylko Fina, ale także Szweda, Saama (kiedyś: Lapończyka), Karela, Rosjanina, Kurda, Araba czy Nigeryjczyka. Podejrzewam, że każdy „intuicyjnie” uznaje że ktoś z Finlandii jest Finem i basta.

Ubolewam przy tym, że nie mamy w Polsce odpowiednika tego słowa, co wpływa na mylne utożsamianie „Polaka” z obywatelem Polski i członkiem narodu polskiego zarazem. Oczywiście, w Konstytucji mamy pamiętną frazę „my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej”, która sugeruje tożsamość przynależności do narodu i obywatelstwa, ale jednak nie budzi najmniejszych wątpliwości, że Polacy jako naród w znaczeniu etnicznym to inna kategoria (gdyby próbować wyciągać dalej idące wnioski z tej definicji, to etniczni Polacy żyjący poza Rzecząpospolitą i pozbawieni jej obywatelstwa nie należeliby do narodu). Z formalnego punktu widzenia uznajemy wszak istnienie w Polsce kilkunastu mniejszości narodowych i etnicznych (rozróżnienie między mniejszością narodową i etniczną sprowadza się tylko i wyłącznie do posiadania własnego państwa przez daną grupę, Ukraińcy mają swoje państwo, a Łemkowie – nie); czy są zatem „Polakami” Dietmar Brehmer (Niemiec), Eugeniusz Czykwin (Białorusin) czy Natalia Hładyk (Łemkini)? Czy są Polakami imigranci z polskim obywatelstwem tacy jak John Godson, Petros Tovmasyan lub Natalia Nguyen? Że też nie wspomnę o grupach mieszkańców Polski które od narodowości polskiej się odcinają, choć Polska nie uznaje ich odmienności…

Temat powrócił mi na marginesie dyskusji o terminologii dotyczącej kraju między Jordanem a Morzem Śródziemnym. Zawsze mam bowiem problem jak pisać o nieżydowskich mieszkańcach Izraela (posiadających obywatelstwo tego państwa) – słownik mówi że są oni Izraelczykami na równi z izraelskimi Żydami (choć nie mam pewności czy oni sami chcieliby tak o sobie mówić). Można byłoby o nich z dużą pewnością mówić „Palestyńczycy”, aczkolwiek pojawia się wtedy pytanie jak odróżnić ich od mieszkańców Autonomii Palestyńskiej (Palestyńczycy autonomiczni i Palestyńczycy izraelscy?). Osobiście najchętniej używam formy „izraelscy Arabowie”, choć pewnie i temu można wytknąć jakąś niepoprawność.

Zapewne istnieją też i Palestyńczycy z obywatelstwem Finlandii, tytuł z jednej strony miał być chwytliwy, a z drugiej łączyć wątki.

Refleksje murzyńskie

Temat słowa „Murzyn” poruszałem już na blogu nie raz, czy to w formie poważniejszej analizy, czy luźniejszej refleksji. Ostatnio na Twitterze – wśród tysiąca innych kłótni – pojawiły się na nowo spory o to, czy jest to słowo obraźliwe, dowiedziałem się przy okazji że Afroamerykanin jest trochę passe, i że zasadniczo powinno się mówić „Czarny”.

Na ile rozumiem, takie podejście służy dostosowaniu się do konwencji przyjętej w innych językach, w szczególności we współczesnej lingua franca anglosaskiego pochodzenia. Konsekwentnie jednak uważam, że mechaniczne przenoszenie pojęć jest błędne, ponieważ w polszczyźnie w odniesieniu do człowieka „czarny” zawsze miał znaczenie lekko pogardliwe, z nutą białej wyższości, natomiast „Murzyn” był zasadniczo opisowy (próby wysilonego przypisywania mu negatywnych konotacji w oparciu o parę związków frazeologicznych są śmieszne, zasadniczo Grecy też powinni się obrazić za „udawanie Greka”), mniej więcej w tej samej kategorii co „Indianin” – odwrotnie niż w angielszczyźnie. Co więcej, polski odpowiednik głęboko obraźliwego „nigger” właśnie od „czarnego” pochodzi, a nie od „Murzyna”, mogę tylko mieć nadzieję że w ramach fikołka językowego nikt nie zacznie próbować przekładać „nigger” jako „murzynek” zamiast „czarnuch”.

Czy warto „umierać za Murzyna”? Język, jak wiadomo, elastycznym jest, uzus może wszystko, możliwe że za parę dekad Murzyn wyjdzie z użycia tak jak Eskimos czy Cygan. Jeżeli osoba czarnoskóra sobie nie życzy, można do niej nie mówić per „Murzyn”, zresztą uważam za zupełnie bez sensu podkreślanie w rozmowie tego rodzaju cechy; oczywiście można o takiej osobie też nie mówić „Murzyn”, aczkolwiek obraźliwość zasadniczo jest w oku mówiącego (choć to słyszącemu jest potencjalnie przykro).